پژوهشی در نقش اسناد دیوانی در تبیین ساختار قدرت دولت تیموریان

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، علاوه بر تبیین ویژگی‌های اسناد دیوانی دوره تیموری (قرن نهم قمری)، بررسی نقش و اهمیت ‌این اسناد در شناخت ساختار قدرت و نظام دیوان­سالاری تیموریان است. جامعۀ آماری: جامعۀ مورد بررسی، کلیه اسناد دیوانی صادرشده از جانب شاهان تیموری (سلطانیات) است که اصل سند در حال حاضر در آرشیوها یا موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری می‌شود. روش/ رویکرد پژوهش: شناسایی و گردآوری اسناد مورد نظر ‌این پژوهش در سراسر جهان، به روش کتابخانه‌ای و مراجعه به آرشیوهای مختلف صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز با استفاده از روش تحقیق تاریخی مبتنی بر متون معتبر انجام پذیرفته است. یافته‌های پژوهش: از دوره تیموری- با وجود متون تاریخی متعدد و معتبر- اسنادی که اصل آن‌ها به‌دست ما رسیده باشد، محدود و انگشت شمار است.‌ این تحقیق نشان می‌دهد که علاوه بر 9 سندی که تاکنون از ‌این دوره شناخته شده، دو سند نیز در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شود که مربوط به سلطان حسین بایقرا، آخرین زمامدار تیموری است. باوجود مشابهت‌های کلی، اسناد متعلق به دوره تیموریان را در مقاطع مختلف، با توجه به‌ زمان و مکان صدور سند، می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ به‌ویژه، فرمان‌های صادره از جانب شاهرخ، که همگی به‌فاصله یک سال صادر شده و مکان صدور آن‌ها مربوط به غرب ‌ایران است. نتیجه­گیری: تعداد اسناد اصل برجای مانده از دوره تیموری، بازگوکننده نکات مهمی از تاریخ سیاسی – اجتماعی زمان خود است؛ هرچند تعداد آن‌ها انگشت­شمار است و موجب شده کماکان ناگفته‌های زیادی در خصوص ساختار دیوانی و نظام دیوان­سالاری‌این عصر وجود داشته باشد. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد که اسناد موجود حکایت از ساختاری خاص دارد که در پرتو آن می‌توان رابطه بین شاه، شاهزاده، و خان مغول در عصر تیمور را بررسی کرد. در عصر شاهرخ نیز وابستگی‌های مکانی و زمانی صدور اسناد را باید با توجه به‌حوادث و رویدادهای ثبت شده در متون تاریخی مورد توجه قرار داد.